Έννοια και είδη της αμαρτίας στην Ορθόδοξη πίστη

1. Το ερώτημα της ελευθερίας

"Θα σε τιμωρήσει ο Θεός που έκανες αυτό το πράγμα!" Ακούμε συχνά να λέει κάποιος. Λες και ο Θεός δεν κάνει άλλη δουλειά, παρά κρατάει σε ντεφτέρι τις πράξεις μας για να αποδώσει εκδίκηση. Γιατί αυτοί που τα λένε αυτά, δεν έχουν καταλάβει, ότι ανάλογες φράσεις στη Χριστιανική γραμματεία, λέγονται ανθρωποπαθώς, και κρύβουν από πίσω τους μεγάλη συζήτηση. Αλλά το σημαντικότερο, δεν έχουν καταλάβει οι άνθρωποι αυτοί, τι είναι η αμαρτία!

Πώς είναι δυνατόν, ο Θεός που μας έφτιαξε ελεύθερους, να μας περιμένει "στη γωνία" για να μας τιμωρήσει για τις επιλογές μας; Δεν είμαστε ελεύθεροι; Γιατί τότε θα πρέπει να νιώθει ο άπιστος ενοχή, για την έστω και αρνητική άσκηση της ελευθερίας του αυτής, την οποία ο Θεός του έδωσε;

Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα, το οποίο θα πρέπει να βάλει σε σκέψεις όλους όσους θέλουν να βλέπουν τον Θεό ως Εισαγγελέα. Και δεν προσέχουν τα λόγια του Κυρίου Ιησού, που ξεκαθάρισε, ότι ούτε ο Ίδιος, αλλά ούτε ο Θεός Πατέρας θα κρίνουν τον κόσμο, αλλά κριτής θα είναι ο λόγος Του (Ιωάννης 8/η: 15. Ιωάννης 12/ιβ: 47,48. Ιωάννης 5/ε: 22).

Πώς θα μπορούσαμε να είμαστε ελεύθεροι, αν πάνω από τα κεφάλια μας κρέμεται διαρκώς ο πέλεκυς της τιμωρίας για κάθε παρέκκλιση από το θέλημα του Θεού; Ελευθερία είναι αυτό ή δικτατορία; Ή μήπως, αυτό που ονομάζουμε "τιμωρία", είναι οι συνέπειες της ΔΙΚΗΣ ΜΑΣ αντίθεης πορείας, στην οποία ο Θεός απλώς δεν επεμβαίνει, και έτσι δεν σώζει με το ζόρι αυτόν που θέλει τον Θεό έξω από τη ζωή του;

2. Η σημασία της λέξης: "αμαρτία"

Τώρα που είδαμε την αντίφαση στη δικανική αντίληψη της αμαρτίας, είναι ώρα να δούμε και τη σημασία της ίδιας της αμαρτίας.

"Αμαρτία" σημαίνει: "αστοχία". Και "αμαρτάνω" σημαίνει: "αστοχώ".

Όταν όμως μιλάμε για αστοχία, είναι φυσικό να υπονοείται η ύπαρξη ενός στόχου. Και κάθε μας ενέργεια, είτε είναι εύστοχη, είτε άστοχη σε κάποιο βαθμό. Ποιος όμως είναι ο στόχος; Και τι είναι η ευστοχία και η αστοχία;

Φυσικό είναι, ο στόχος στον οποίο αποσκοπούν οι ενέργειές μας, να αντιπροσωπεύει το κέντρο όλης μας της ύπαρξης. Ο στόχος να είναι ο σκοπός της ίδιας της ζωής μας! Και ποιος είναι ο σκοπός της ζωής για τον άνθρωπο; Μα φυσικά η ομοίωση με τον Θεό! Πλασθήκαμε κατ' εικόνα Του, για να οδηγηθούμε ελεύθερα στο καθ' ομοίωσιν. Το κατ' εικόνα είναι η δυνατότητα να του μοιάσουμε, μια δυνατότητα την οποία στερούνται τα ζώα. Και το καθ' ομοίωσιν, είναι Η ΕΠΙΤΕΥΞΗ αυτού του στόχου. Να γίνουμε όμοιοι με τον Θεό κατά χάριν.

Κάθε άνθρωπος, είναι ελεύθερος, να αξιοποιήσει αυτή τη δυνατότητα που του δίνει ο Θεός με την ύπαρξη που του έχει χαρίσει. Κάθε άνθρωπος, είναι ελεύθερος, να "ΣΤΟΧΕΥΣΕΙ" με τη ζωή και τις πράξεις του στη Θέωση, ή να δαπανάει τη ζωή του "στο γάμο του Καραγκιόζη", στοχεύοντας σε κάθε τι άλλο, εκτός από το ίδιο το νόημα και το σκοπό της ζωής του!

Κάθε μας ενέργεια και κίνηση, είτε μας φέρνει πιο κοντά στο στόχο, στο ποθούμενο της Θέωσης, είτε μας απομακρύνει από αυτό το στόχο. Και κάθε ενέργεια που μας φέρνει πιο κοντά, είναι μια ευλογημένη από τον Θεό επιτυχία. Ενώ κάθε αστοχία από το στόχο αυτό, είναι ΑΜΑΡΤΙΑ.

Όπως αντιλαμβάνεστε, όλα αυτά είναι πολύ διαφορετικά από την εντύπωση του δικαστηρίου και του "αυστηρού κριτή" που έχουν πολλοί στο μυαλό τους. Κι όμως αυτή είναι η έννοια της αμαρτίας στη Χριστιανική πίστη, όπως την έχει διατηρήσει αναλλοίωτη η Ορθόδοξη Εκκλησία του Κυρίου μας. Κανένας δεν μας υποχρεώνει να Θεωθούμε, και κανένας δεν μας υποχρεώνει να επιλέξουμε μια διαφορετική πορεία ζωής. Αλλά ό,τι επιλέξουμε, αυτό είναι που θα καθορίσει το αιώνιο μέλλον της ύπαρξής μας. Και στο βαθμό που θα πλησιάσουμε τη Θέωση, θα αμοιφθούμε με τη βίωση της ζωής του Ιδίου του Θεού που θα χαρίσει σε όσους αγωνίστηκαν στον αγώνα αυτό της "σκοποβολής". Ενώ αντίθετα, στο βαθμό που θα διώξουμε τον Θεό από τη ζωή μας, και θα τον κρατήσουμε μακριά, στον ίδιο βαθμό θα στερηθούμε τα δώρα που θα δώσει Αυτός στους νικητές. Αυτή είναι η "τιμωρία" των κακών ή αμελών σκοπευτών. Η στέρηση του δώρου!

3. Τα τρία βασικά είδη αμαρτίας

Βέβαια δεν είναι δυνατόν να ταξινομήσουμε ακριβώς τις αμαρτίες, και ούτε είναι κάθε αμαρτία ίδια με μια άλλη, όπως κάθε προσωπικότητα είναι διαφορετική από κάθε άλλη προσωπικότητα. Αλλά για να καταλαβαίνουμε τι λέμε, οι άγιοι της Εκκλησίας μας, κάνουν συχνά τρεις διαφορετικές διακρίσεις μεταξύ των αμαρτιών, ανάλογα με τον κάθε άνθρωπο.

1. Οι θανάσιμες αμαρτίες: Οι αμαρτίες αυτές, είναι οι αμαρτίες που γίνονται με έργο. Είναι αυτές που κάνουν οι αδιάφοροι προς τον Θεό, ή όσοι βρίσκονται ακόμα στο στάδιο της κάθαρσης, δηλαδή στα αρχικά στάδια της Χριστιανικής ζωής. Στους ανθρώπους αυτούς, κυριαρχούν τα πάθη και όχι ο φωτισμός του Αγίου Πνεύματος. Οι άνθρωποι αυτοί φέρονται και κατευθύνονται στη ζωή τους, από τις σαρκικές και ψυχικές κατώτερες βιολογικές δυνάμεις, και όχι από τις ανώτερες του Αγίου Πνεύματος. Οι αμαρτίες αυτές, διατηρούν την ψυχή του ανθρώπου νεκρή, εμποδίζοντας το Άγιο Πνεύμα από το να λειτουργήσει και να ανυψώσει τον άνθρωπο.

2. Οι μη θανάσιμες αμαρτίες: Λέει για κάποιες αμαρτίες ο απόστολος Ιωάννης "Εάν τις ίδη τον αδελφόν αυτού αμαρτάνοντα αμαρτίαν μη προς θάνατον, αιτήσει, και δώσει αυτώ ζωήν" (Α΄ Ιωάννου 5/ε: 16). Υπάρχουν λοιπόν κάποιες αμαρτίες που δεν είναι θανάσιμες. Αυτές είναι κυρίως όσες γίνονται με τη σκέψη. Είναι οι ελαφρές αμαρτίες όσων βρίσκονται στον φωτισμό, που έχουν ξεφύγει από το στάδιο της κάθαρσης, και οι αμαρτίες τους είναι λιγότερο σοβαρές. Αυτές ξεπερνιούνται και με τη βοήθεια της προσευχής των αδελφών μας.

3. Οι αμαρτίες του μη καλού: Αυτές είναι οι αμαρτίες των τελείων. Όσων δηλαδή βρίσκονται τόσο μπροστά στην πνευματική πορεία, που ούτε καν με τη σκέψη δεν αμαρτάνουν στον Θεό. Κρατούν το λογισμό τους καθαρό, και δεν διανοούνται καν το κακό. Παρ' όλα αυτά, ακόμα και αυτοί, κάνουν στη ζωή τους μικρότερες αστοχίες. Και οι αστοχίες αυτές, είναι το τι θα μπορούσαν να κάνουν, και τι τελικά έκαναν! Ενώ θα μπορούσαν να "χτυπήσουν κέντρο" στο στόχο, χτύπησαν ένα χιλιοστό πιο έξω! Για παράδειγμα, θα μπορούσε κάποιος απ' αυτούς τους αγίους να προσευχηθεί περισσότερο, αλλά δεν το έκανε. Θα μπορούσε να εργασθεί περισσότερο για να βοηθήσει έναν ακόμα φτωχό, όμως δεν το έκανε. Θα μπορούσε να πάει στην Εκκλησία ενωρίτερα, αλλά δεν πήγε... Μικρές αστοχίες, που όμως δεν παύουν να είναι αστοχίες, για κάποιον που έχει φθάσει στο σημείο να είναι δοσμένος ολοκληρωτικά στο στόχο της ζωής του, που είναι η ένωση με τον Θεό.

4. Η αμαρτία ως πνευματική ασθένεια

Ένα τελευταίο πράγμα που είναι χρήσιμο να πούμε σε αυτό το άρθρο, είναι ο τρόπος που πρέπει να βλέπουμε την αμαρτία. Όχι ως ενοχή, αλλά ως ασθένεια. Όχι ως πράξη, αλλά ως σύμπτωμα. Ας το εξηγήσουμε λίγο αυτό.

Όταν έχουμε βήχα και πάμε στο γιατρό, ο γιατρός κάνει διάγνωση, και μας λέει, για παράδειγμα, ότι έχουμε: "γρίπη", ή "κρυολόγημα", ή "πνευμονία"! Δεν είναι ο βήχας αρρώστια. Ο βήχας είναι σύμπτωμα! Προκαλείται από κάποια αρρώστια, στην οποία ο οργανισμός μας αντιδρά με βήχα. Και ο βήχας, είναι ενδεικτικός της βαθύτερα κρυμμένης αυτής αρρώστιας, και ένας γιατρός, από τον βήχα και από άλλα συμπτώματα, καταλαβαίνει την κατάσταση του οργανισμού μας. Το ίδιο συμβαίνει και με την πνευματική ασθένεια, και την Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία μας.

Όταν ο πνευματικός μας γιατρός, μας εξομολογεί, στην πραγματικότητα ακροάζεται τα συμπτώματα! Δεν αντιμετωπίζει ως ασθένεια αυτή καθεαυτή την πράξη που θα του εξομολογηθούμε. Δεν είναι η πράξη το αληθινό πρόβλημα, αλλά υπάρχει κάτι βαθύτερο, το οποίο οδήγησε τον ψυχοσωματικό μας οργανισμό σε αυτή την πράξη. Πρόκειται για κάποιο πάθος, ριζωμένο μέσα μας, το οποίο αγωνίζεται ο πνευματικός να ξεριζώσει με τη συμβουλή, με τον κανόνα, και με την πορεία που μας δίνει. Ανιχνεύει ο πνευματικός, ποιος είναι ο λόγος της "αστάθειας" που κάνει το χέρι μας να στοχεύει λάθος, και να ξεφεύγει από το στόχο. Και μας προτείνει το κατάλληλο φάρμακο.

Με τον ίδιο τρόπο μας βλέπει και μας αντιμετωπίζει και ο Θεός όταν αμαρτάνουμε. Όχι σαν κατάδικους, αλλά σαν ασθενείς. Όχι σαν ενόχους, αλλά σαν άρρωστα και αγαπητά του παιδιά. Αν το δούμε έτσι, αμέσως αντιλαμβανόμαστε, ότι κανείς μας δεν πρέπει να φοβάται νοσηρά τον Θεό, τον ουράνιο Πατέρα και ιατρό των ψυχών μας. Αλλά αντίθετα, με χαρά να ακολουθούμε τις προτροπές Του, και των ιατρών που Εκείνος έχρισε με το Πνεύμα του το Άγιο, να μας θεραπεύουν.

Αν αντιλαμβανόμαστε έτσι, με το πραγματικό της πρόσωπο την αμαρτία, ΔΕΝ θα κατακρίνουμε και δεν θα μισούμε κανέναν αμαρτάνοντα συνάνθρωπό μας. Θα τον βλέπουμε σαν έναν ασθενή αδελφό μας, που αδυνατεί να τεντώσει σωστά το τόξο του, και να επιτύχει τον ποθούμενο στόχο τού σκοπού της ζωής.

Και εδώ είναι το μεγάλο θαύμα! Γιατί αυτή καθεαυτή η αντίληψη της πραγματικής έννοιας της αμαρτίας, ταυτόχρονα θεραπεύει και εμάς, που έτσι δεν μισούμε κανέναν, δεν κατακρίνουμε,  δεν μνησικακούμε, δεν επικρίνουμε, δεν ζητάμε εκδίκηση, αλλά αντιθέτως βοηθάμε, μακροθυμούμε, αγαπάμε, συγχωρούμε, προσευχόμαστε, αγωνιούμε για τον ασθενή αδελφό μας. Και γινόμαστε έτσι όμοιοι με τον Θεό της αγάπης και ρίχνουμε σταθερά τα βέλη μας στο στόχο. Και ελπίζουμε ότι θα λάβουμε μια μέρα από τον Δίκαιο Κριτή του αγώνα, τον έπαινο για τον κατά Θεόν αγώνα μας.
Πηγή: ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΟΜΑΔΑ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ